Werken aan een duurzame toekomst

Deze column gaat over het boek “10 miljard monden” wat is geschreven door onderzoekers Imke de Boer en Evelien de Olde van Wageningen University & Research.

Heel vaak wordt er in de krant of andere media gediscussieerd over ons voedselsysteem als het gaat over voedselproductie en de impact op het milieu. Neem alleen al de stikstofcrisis in Nederland. Met het verlagen van de snelheid op onze snelwegen naar 100 km per uur ben je er niet. Boeren en tuinders willen houvast en zekerheid hebben voor meerdere jaren om hun bedrijf te kunnen richten. Het plan wat nu op tafel ligt gaat over natuurbeleid voor de komende 10 jaar. Daarnaast moet de stikstof uitstoot in 2030 ruim een kwart lager liggen dan nu. Het is aan de Eerste Kamer of minister Schouten verder kan met haar plannen. En dan hebben we het nog alleen maar over Nederland. 

Biodiversiteit
Ons voedselsysteem heeft een grote impact op het milieu, onze leefomgeving en onze gezondheid. Wereldwijd is het verantwoordelijk voor ongeveer een kwart van alle broeikasgasemissies en het verlies aan biodiversiteit. De productie van ons voedsel gebruikt ongeveer 40 procent van al het land op aarde – voor zover niet bedekt met ijs of woestijn – en gebruikt het 70 procent van al het irrigatiewater. Als je bedenkt dat een toenemend aantal mensen in de wereld lijdt aan overgewicht en daaraan gerelateerde ziekten en dat honger nog steeds op grote schaal voorkomt ligt er wel iets scheef. De kwetsbaarheden van ons huidige voedselsysteem worden steeds duidelijker, mede door covid-19 en klimaatverandering.

Circulair telen
Een toenemend aantal mensen vindt dat het anders moet en ik ben daar één van. Een circulair voedselsysteem is een wenkend perspectief voor een duurzamere toekomst. We staan voor een van de grootste uitdagingen van deze tijd: hoe zorgen wij voor voldoende, veilig en gezond voedsel voor iedereen, binnen de draagkracht van onze aarde, en met respect voor mens en dier? Circulair telen gaat over het behoud van een gezonde bodem en de samenhang tussen de bodem en de plant. Maar ook over het sluiten van de kringlopen van materialen en grondstoffen. Het overkoepelende heeft het kringloopconcept als doel om ons natuurlijk kapitaal te waarborgen en te behouden ten behoeve van toekomstige generaties.

Natuurlijk hulpbronnen
Als producenten zullen we moeten kiezen voor teeltsystemen die onze natuurlijke hulpbronnen, zoals een gezonde bodem, schone lucht en wateren, biodiversiteit en natuur waarborgen. We zullen emissies van nutriënten en koolstofverbindingen naar lucht, water en bodem moeten minimaliseren, en de biodiversiteit en de veerkracht van het systeem moeten bevorderen. Binnen ons onderzoek zijn we hier al volop mee bezig denk aan strokenteelt, het telen van meerdere gewassen op één perceel in plaats van monoculturen, of een kwekerij die is omringd met bloemen en planten die nuttige insecten lokken. Met zijn allen moeten we ervoor zorgen dat we voedselverliezen en -verspilling tegengaan. En dan gaat het niet enkel over het weggooien van goed of bedorven voedsel, maar ook over overconsumptie, niet meer eten dan we nodig hebben. Als er dan toch verliezen zijn, moeten we deze hergebruiken voor het produceren van menselijk voedsel, zoals nu bijvoorbeeld al gebeurt in de Verspillingsfabriek. Reststromen, die ontstaan in het voedselsysteem en niet kunnen worden vermeden, moeten we hergebruiken. Tijdens de productie en consumptie van plantaardig en dierlijk voedsel ontstaan er verschillende reststromen die voor een deel niet geschikt zijn voor menselijke consumptie of onvermijdbaar blijken, zoals bijvoorbeeld bladafval of afgedragen gewas (teeltwisseling). Mensen en dieren produceren uitwerpselen vol met waardevolle nutriënten. Deze reststromen dienen te worden gerecycled in het voedselsysteem, als meststof voor de bodem, als voer voor dieren, of, indien niet anders benutbaar, voor de productie van biomaterialen zoals bioplastics. Deze organische reststromen bevatten allemaal waardevolle nutriënten en organische materialen die behouden moeten blijven in het voedselsysteem. Met elkaar zullen we keuzes moeten maken over hoe onze productiesystemen er uit gaan zien. 

Fosfor
Dat we iets moeten op het gebied van circulair produceren is voor mij klip en klaar. Neem bijvoorbeeld Fosfor. Voor het leven op aarde is fosfor even belangrijk als water, koolstof en zuurstof. Fosfor is een vitale component van de celwanden en het
DNA van micro-organismen, planten, dieren en mensen. Het mineraal speelt verder een belangrijke rol in onze spijsvertering en de regulering van talrijke processen in ons lichaam zoals het functioneren van ons zenuwstelsel. Veel chemische reacties in ons lichaam zijn afhankelijk van fosfor. Mensen krijgen fosfor binnen door het eten van groenten, fruit, vlees en zuivel. Een volwassene heeft per dag gemiddeld 700 tot 1000 milligram fosfor nodig. Over de beschikbaarheid van winbare fosfaat lopen meningen van wetenschappers uiteen. Schattingen lopen van 2030 t/m 2084 of nog later en zijn afhankelijk van allerlei aannamen. Maar waar ze het allemaal over eens zijn is dat er een moment komt de direct winbare Fosfaat over 75 jaar uitgeput zal en dat ver voor dat tijdstip de huidige wereldbevolking niet meer gevoed kan worden met de bestaande productietechnieken van fosfaat en voedsel. Ook worden tekorten voorzien van andere micronutriënten zoals zink, koper, borium en molybdeen.

Oplossen
Mij is duidelijk dat voor de Glastuinbouw in een circulaire economie nog grote knelpunten bestaan, vooral in de in- en uitgaande stofstromen. Ik ben er dan ook trots op dat wij als Businessunit Glastuinbouw van Wageningen University & Research zijn begonnen met onderzoek om de knelpunten op te lossen en de transitie naar een circulaire economie mogelijk te maken. 

Jan Willem de Vries
Wageningen University & Research
Business Unit Glastuinbouw