Als we niets doen dan zal de natuur zelf ingrijpen

Op de noordpoolcirkel bij de Siberische plaats Verchojansk is afgelopen zaterdag +38 graden gemeten. De hoogst gemeten temperatuur ooit. Een van de koudste plekken op aarde waar volgens de TV minus 65 graden geen uitzondering is. Nu begrijp ik dat hittegolven in deze regio niet vreemd zijn, maar met wat men nu gemeten heeft is wel extreem hoog.

Volgens wetenschappers zullen deze extremen steeds vaker en langduriger voorkomen dit dankzij klimaatverandering. Het noordpoolgebied warmt twee keer zo snel op als de temperatuur op rest van de wereld. Een verklaring is dat het ijs verdwijnt. Het witte ijs doet hetzelfde als wanneer wij onze kassen krijten tegen teveel zonlicht, het licht wordt gereflecteerd. En hiermee is een visuele cirkel ontstaan, minder ijs betekend minder reflectie waardoor het proces alleen maar versneld wordt. Het wordt dus hoogtijd dat we wat gaan doen.

2050

Onze overheid heeft ingezet op een circulaire economie die 50% minder gebruik van primaire grondstoffen tot gevolg heeft richting 2050. Denk dan aan mineralen, fossiele brandstoffen en het gebruik van metalen. We moeten toe naar een economie waarbij grondstoffen efficiënt worden ingezet en hergebruikt. Dit zonder verdere schadelijke emissies naar het milieu. Het zal één van de grootste uitdagingen worden van komende meerdere decennia.
Hoe we de mensheid gaan voorzien van noodzakelijke levensbehoeften om een bestaan te garanderen is misschien wel de grootste vraag die moet worden beantwoord. We kunnen niet meer wegkijken en ons nog meer druk op het milieu permitteren. Ook in Nederland ervaren we de effecten al van een veranderend klimaat. Als we erin slagen onafhankelijk te worden van import aan schaarse grondstoffen is dat niet alleen goed voor het milieu maar ook voor onze toekomstige generaties.

Transitie

De transitie naar een circulaire economie biedt ook kansen voor ons. Wij kunnen als kennisland andere delen van de wereld helpen om te komen tot een schone en gezonde economie. Wij als Businessunit Glastuinbouw van Wageningen University en Research anticiperen momenteel proactief op deze ontwikkelingen. In de komende jaren zal de glastuinbouw een transitie moeten doormaken naar een circulaire economie. Onderzoekers hebben een taak de knelpunten te definiëren. Deze knelpunten zijn, als we ze weten op te lossen, tegelijk grote kansen voor alle partijen in de sector. Ons doel is samen met u de weg te banen voor de overgang naar een efficiënte, schone en verbonden glastuinbouw.
Wij willen doorborduren op onze oplossingen zoals we die nu al hebben. Zoals bijvoorbeeld de fossielvrije kas (All-Electric Greenhouse). Het doel wat wij voor ogen hebben is een serie van oplossingen te vinden die gelijk kunnen worden toegepast of die leiden tot een herontwerp van het productiesysteem, zodat circulariteit kan worden gerealiseerd. Als u als toeleverancier van meet af aan en met u neus boven op deze ontwikkelingen wil zitten dan kan dat. U weet mij te vinden.

Demobedrijf

Door het uitvoeren van basisonderzoek naar mogelijke knelpunten in de transitie naar een circulair model zullen we de knelpunten en oplossen zo nodig door de systemen her te ontwerpen. Ter  inspiratie willen we een circulair glastuinbouw demobedrijf oprichten, waarin de gecombineerde vindingen kunnen worden getoond. Ons doel is de sector goed op de toekomst voor te bereiden, zodat de licence to operate geborgd blijft en bedrijven zullen passen in de circulaire economie.
Natuurlijk zullen er met deze transitie kosten gepaard zijn. Deze kosten zien wij als een investering die op termijn economische voordelen oplevert, zoals lagere kosten door minder verspilling en minder afval dan in ons huidige, lineaire model. Wij zien deze ontwikkeling tevens als een investering in de positie van de bedrijven, die deze aanpak van verduurzaming ook in andere landen kunnen uitrollen.

Materialenstromen

Waar we mee gaan starten is het in kaart brengen van materiaalstromen. We gaan kijken naar inkomende en uitgaande stromen, zoals water, meststoffen, CO2, plantmateriaal, papier, plastics en gewasbeschermingsmiddelen. Neem water: dat komt in vloeibare vorm de kas in als gietwater, en verlaat de kas onder andere als ingrediënt van het product zoals een tomaat, als verdamping door het gewas en als reststroom zoals looswater. Natuurlijk is het zo dat er in de verschillende onderzoeksthema´s naar materiaalstromen is gekeken. Helaas is er nog geen overkoepelend kwantitatief of kwalitatief overzicht voor de glastuinbouw binnen het kader van de circulaire economie. Daarom gaan we een methode ontwikkelen om de belangrijkste stromen in kaart te brengen. De onderzoekers gebruiken daarvoor verschillende bronnen, zoals databases, de KWIN en gewasmodellen. Door deze verschillende bronnen te analyseren en te combineren, maken onderzoekers zogenoemde Sankey-diagrammen. Zo'n diagram bevat pijlen en hun breedte geeft aan hoe groot de betreffende stroom is. Dat maakt in een oogopslag duidelijk hoe een materiaalstroom zich door een glastuinbouwbedrijf beweegt.
Niet alleen kwantiteit van een materiaalstroom is van belang, maar ook de impact op het klimaat en milieu. De aanpak zal dus niet alleen kwantitatieve inzichten moeten geven, maar ook kwalitatieve. Daarnaast is het 'eindpunt' van de pijl belangrijk: kan een materiaal hergebruikt worden, bijvoorbeeld in hetzelfde bedrijf (al dan niet door processen anders in te richten), in een ander tuinbouwbedrijf of zelfs in een andere sector? Aan de hand van de verkregen inzichten worden de knelpunten in beeld gebracht en geanalyseerd voor het verder sluiten van materiaalkringlopen.
In de eerste fase van het onderzoek worden materiaalstromen van drie verschillende teelten te weten tomaat, gerbera en orchidee gebruikt. Op basis daarvan kan de aanpak op meer producten en voor meer landen en regio’s worden toegepast.
In de tweede fase zal het onderzoek zich richten op herontwerp van processen om knelpunten op te lossen. Hierin besteden de onderzoekers ook aandacht aan samenwerking en uitwisseling van stromen met andere sectoren.

De kennis die onderzoekers binnen het project opbouwen, moet bijdragen aan een glastuinbouw die schoon, efficiënt en verbonden is. Zo willen we met een circulaire kas een betere invulling geven aan circulariteit en bijdragen aan de Sustainable Development Goals zoals die zijn opgesteld door de United Nations.
Maar eerst moeten we inzichtelijk maken waar we het over hebben en wat dat betekent in de praktijk. Dit is iets waar wij als Businessunit Glastuinbouw en Bloembollen aan zijn begonnen.

Jan Willem de Vries
Wageningen University & Research
Business Unit Glastuinbouw