Een fantastisch mooi en gezond 2019

Langs deze weg wil ik de lezers van mijn schrijfsels een in alle opzichten een fantastisch mooi en gezond 2019 toewensen.

Een jaar vol met uitdagingen op verschillende vlakken. Om er een paar te noemen te noemen: Big Data, de circulaire kas, de fossiel vrije kas, internationalisering, Vertical Farming en nieuwe gewassen. Waar denk ik dan aan? 

Big Data
Om met de eerste uitdaging maar te beginnen, Big Data.  Als je goed om je heen kijkt, zie je dat steeds meer producten en diensten door kunstmatige intelligentie (KI) worden gestuurd. Met behulp van machine learning (ML) kunnen machines zichzelf voortdurend dingen leren, patronen in grote hoeveelheden data ontdekken en daarmee inzichten genereren en beslissingen nemen. Allemaal zonder menselijke tussenkomst.
ML wordt ook in de agrarische sector toegepast en naar verwachting staat deze ontwikkeling nog maar aan het begin van toepassingen. De toepassingen van ML zijn divers en omvangrijk. Denk alleen maar aan de zelfrijdende auto en de online aanbevelingssystemen van Amazon en Netflix. Het zijn voorbeelden van wat er mogelijk is.
Ook in de glastuinbouw hebben deze toepassingen hun intrede gedaan. Zo heeft er in het najaar van 2018 een project gedraaid met autonome kassen. Kassen waarin gewassen optimaal groeien met nauwelijks tussenkomst van mensen. In dergelijke kassen neemt zelflerende software een deel van de menselijke beslissingen geleidelijk aan over. Daarbij wordt gebruikgemaakt van allerlei sensoren en camera's. Dankzij kunstmatige intelligentie kunnen telers hun kas optimaal beheren, zelfs vanaf de andere kant van de wereld. Kunstmatige intelligentieplatforms zullen naar verwachting ook een grote impact hebben op big data-analyse. Deze kunnen gegevens namelijk op zeer efficiënte manier verwerken en waardevolle business intelligence genereren. 

Toekomst
De glastuinbouw moet constant inspelen op trends en vernieuwen om haar concurrentiepositie in Nederland, Europa en de wereld te behouden. Willen wij aangesloten blijven bij de maatschappelijke ontwikkelingen van deze tijd dan zullen we – meer dan voorheen – van buiten naar binnen moeten kijken. Dat begint met het hebben van een duidelijke visie en ambitie als glastuinbouwsector. Het betekent dat er materialen moeten komen welke extreem goed zijn in het doorlaten van het licht en anderzijds extreem goed is in het buiten houden van de koude.
Als we in de toekomst ons willen vestigen op Mars dan zullen we een kas moeten ontwikkelen die als woon- en werkgebied voldoet aan de arbo-eisen van Mars. Deze uitdaging aangaan zal een enorme economische spin-off genereren op het gebied. Een andere belangrijke opgave zal zijn het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. In de circulaire kas is geen ruimte voor chemische gewasbeschermingsmiddelen. De circulaire kas houdt ziekten en plagen dus buiten, terwijl we binnen in de kas een ecosysteem bouwen. Een concept als de circulaire kas en circulaire glastuinbouw dwingt ons om kringlopen zo veel mogelijk te sluiten, goed om te gaan met schaarse goederen en grondstoffen en te werken aan teelten zonder chemische gewasbescherming. 

Gronings gas
In de komende jaren zullen glastuinbouwondernemers hun aardgas verbruik moeten decimeren of geheel tot nul moeten terugbrengen. Daarnaast hebben ze te maken met de nieuwe richtlijnen rondom water en nul-emissie rond mineralen en gewasbeschermingsmiddelen. Op het gebied van hoog energie vragende gewassen zijn de afgelopen jaren grote stappen voorwaarts gemaakt op dit terrein, waarbij het Innovatie en demonstratie centrum (IDC) van Kas als Energiebron een belangrijke rol heeft vervult.
Op dit moment is de glastuinbouw nog een van de grootste verbruikers van Gronings aardgas. Op jaarbasis wordt in onze kassen zo'n 3 miljard kubieke meter gas verstookt; zo'n 7,5 procent van het totale gasverbruik in Nederland. Het besluit om de gaskraan versneld dicht te draaien heeft voor tuinders grote gevolgen. Verschillende glastuinders hebben een brief ontvangen van minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat, waarin staat dat hun bedrijven in vier jaar op andere energiebronnen overgestapt moeten zijn dan Gronings gas. Glastuinbouw zal moeten werken aan een snelle oplossing voor dit probleem.

Aardwarmte
Op dit moment is nog 90 procent van de tuinders afhankelijk van aardgas. De glastuinbouwsector heeft een convenant met de overheid gesloten, wat zegt dat de tuinbouw in 2040 helemaal overgestapt zal zijn op duurzame energie. Gezien bovenstaande zal dat veel sneller moeten. Alternatieven zijn mogelijk aardwarmte echter de financiële risico's zijn op dit moment aanzienlijk. Een boring is geen garantie dat een bron (op lange termijn) genoeg warmte gaat opleveren. Verstoringen maken dat bedrijven terug moeten kunnen vallen op een andere warmtebron. Een aardwarmte bron is ondanks overheidssubsidies een kostbare optie. Er zijn maar weinig bedrijven die een boring in hun eentje kunnen opbrengen. Dit biedt mogelijkheden voor samenwerkingsverbanden met o.a. collega bedrijven, warmtecoöperatie of energiebedrijf.

Restwarmte
Niet overal is geothermie een optie. Mogelijk is restwarmte van andere bedrijvigheid zoals bijvoorbeeld het Rotterdamse havengebied dat wel. De overtollige warmte die de industrie nu nog loost in de lucht of op het water van de Nieuwe Maas zou een toepassing kunnen krijgen in een warmtenet / stadsverwarmingsnet. Een techniek die niet nieuw is en die al op verschillende plaatsen succesvol is toegepast. Zo levert de kolencentrale in Geertruidenberg, de kunstmestfabriek Yara in Sluiskil en de afvalverwerkingscentrale in Rozenburg al warmte voor kassen in hun omgeving.
Andere ontwikkelingen zijn de warmtepomp, het toepassen van HNT en maximalisatie van benutting van natuurlijk- en kunstlicht. Bij deze ontwikkelingen worden kassen opgezet volgens het concept van de (all electric) Next Generation, een semi gesloten kas met een warmtepomp die zijn warmte haalt uit de ontvochtiging van de kas. 

Internationalisering
De Glastuinbouw beschikt over unieke kennis op het gebied van telen onder beschermde omstandigheden. Het gaat dan niet alleen om teelt-technische kennis maar ook over duurzaamheid, voeding, gezondheid en geluk. Volgens minister Schouten zou het vermarkten van deze kennis en expertise een nieuw verdienmodel voor de sector kunnen zijn. Dit vraagt om een verdere internationalisering van de sector als van individuele ondernemers, maar ook om profilering als betrouwbare, deskundige en innovatieve partners die steeds weer bezig zijn met nieuwe kennisontwikkeling.
Naast een toename van welvaart en de snelle groei van steden wereldwijd (vooral Azië en Afrika) neemt de vraag aan verse groenten zoals tomaat, komkommer, paprika en aubergine toe en is er een beweging dat steeds meer landen zelfvoorzienend willen zijn in hun voedselvoorziening. Deze benodigde groenten en fruit moeten dan wel optimaal gekweekt zijn met weinig input van resources en van een hoge kwaliteit. Veel landen zijn wel bekend met bedekte teelten maar hebben een (te) lage productiviteit. Onderzoek, demonstratie en uitbreiding op verbeterde kassen en groeitechnieken zijn daarom nodig. Een gezamenlijke inspanning van Nederlandse bedrijven kan een in hoge mate bijdragen aan een ontwikkeling richting productieve en duurzame productiesystemen voor groenten.

Vertical Farming
Vertical farming is een manier van telen waarbij efficiënt en met weinig milieubelasting voedsel kan worden geproduceerd. Als die productie dan ook nog plaatsvindt in de stad, dan is er weinig logistiek nodig. Op dit moment wordt bijna 70% van alle beschikbare zoetwatervoorraden gebruikt voor de productie van voedsel. Bij die productie worden bovendien vaak pesticiden gebruikt die vervolgens de kwaliteit van de watervoorraad bedreigen. Normaliter wordt voedsel doorgaans niet wordt geproduceerd op de plaats of in de buurt van waar het wordt geconsumeerd. Om nu en in de toekomst op een veilige en verantwoorde manier voldoende voedsel te kunnen produceren, zijn de huidige productiemethoden niet toereikend. Wereldwijd onderzoeken ondernemers, ondersteund door wetenschappers, alternatieve landbouwmethoden om met minder zoet water, minder grondstoffen en minder vervuiling efficiënter en kwalitatief beter voedsel te produceren. Op dit moment lijken drie methoden de beste kansen te bieden: rooftop gardening, zeelandbouw en vertical farming.
VF kan op kleine én grote schaal kan worden toegepast, binnen én vlakbij de stadsgrenzen en mogelijk in bestaande gebouwen. Het kan dus ook een oplossing zijn voor de toenemende leegstand van bijvoorbeeld fabriekspanden. Het grootste voordeel van VF is dat het een beheerste teelt mogelijk maakt waardoor de kwaliteit kan worden verbeterd en geen bestrijdings- en beschermingsmiddelen nodig zijn. Productie vindt plaats in een daglichtloze ruimte waar volledig seizoenonafhankelijk 'in lagen' met aanzienlijk minder (tot wel -70%) watergebruik kan worden geproduceerd. Optimale en beheerste groeiomstandigheden geven een kortere teeltduur. 

Verdienmodellen
Het huidige verdienmodel van de glastuinbouw staat onder druk. Door verbreding van het aanbod kunnen nieuwe verdienmodellen gecreëerd worden, waardoor nieuwe ketens en markten ontstaan. Dit kunnen nieuwe toepassingen zijn uit gewassen, zoals inhoudsstoffen voor voeding, farmacie, cosmetica en (agro-)chemie. Ook bieden nieuwe teelten en nieuwe gewassen mogelijkheden voor verbreding. Grote kansen liggen er op inhoudsstoffen. Het gaat dan niet alleen over de productie van medicijnen uit planten maar ook aan het ontwikkelen van natuurlijke geur-, kleur- en smaakstoffen uit planten. Veel planten maken stoffen aan die interessant zijn voor verdere verwerking, maar over het algemeen komen die stoffen in te lage of wisselende gehaltes voor. Mogelijkheden liggen er op het terrein van de productie optimaliseren met teeltkundig, plantenfysiologisch en moleculair genetisch onderzoek.
Een kas is een prima instrument om processen van de plant te sturen die verantwoordelijk zijn voor de aanmaak van dergelijke stoffen. Daarnaast liggen er mogelijkheden voor nieuwe teelten. 

Zoals gezegd in mijn intro: 2019 wordt een jaar vol met uitdagingen op verschillende vlakken. Laten we de kansen benutten en een goede toekomst voor de Nederlandse glastuinbouw veiligstellen.

Jan Willem de Vries
Wageningen University & Research
Business Unit Glastuinbouw