In ieder geval hebben wij geen schilders en timmermannen meer in dienst

Je kan geen krant opslaan of je vindt vast wel iets over virus. In de dagbladen gaat het over Corona en in de vakbladen over ToBRFV. Virussen zijn verantwoordelijk voor heel veel teelten en zorgen voor grote problemen. 

Grote problemen in de tomatenteelt deden zich al in de jaren ’60 voor. Het tabaksmozaïekvirus (TMV) ontwikkelde zich als een echt probleem. Een infectie van tomatenplanten met TMV veroorzaakt rond de bloei van de vierde tot de zesde tros problemen die liggen op het vlak van vruchtzetting (grootte van productie) en de kleuring van de vruchten (kwaliteit van de productie). De toenmalige onderzoekers verzuchtten dat zonder uitzondering iedere tomatentuinder, vroeg of laat in meer of mindere mate, schade ondervindt van een infectie met TMV. Viruszieke planten waren direct zichtbaar door een mindere vruchtzetting. De kwalitatieve problemen kwamen pas bij de rijping van de vruchten naar voren in de vorm van gestreepte en gevlekte vruchten. Het was een jaarlijks terugkerend probleem dat bij de onderzoekers op het bord kwam. Pas toen door heel veel onderzoek duidelijk werd dat je planten tegen dit virus kon beschermen met een zwakke stam van het virus was het probleem grotendeels opgelost. Met behulp van een verfspuit gevuld met carborundum poeder werden de zwakke virusdeeltjes verspreid. Op deze wijze werd een effectieve besmetting van het platgoed gerealiseerd. Deze wijze van toediening is bedacht door een schilder die bij het toenmalige proefstation in dienst was en stelde de praktijk in staat deze methode op grote schaal toe te passen. Later zijn er resistente tomaten rassen gekomen die besmetting met een zwak pathogeen virus overbodig maakte. 

Teeltwijze
De introductie van TMV resistente rassen heeft een revolutie in de tomatenteelt gebracht. Tot in de eerste helft van de jaren zeventig was een vroege teelt van tomaten, gevolgd door een herfstteelt normaal. Bij deze teeltwijze werd de hoofdteelt, gepland in december, al in de eerste week van juli beëindigd. De kas werd vervolgens zo goed mogelijk van oude gewasresten ontdaan om te voorkomen dat de volgteelt met TMV besmet zou worden. Uiterlijk half juli werd de herfstteelt gepland. Het betekende dat vanaf de tweede week juli tot begin september er vrijwel geen tomaten werden geoogst in Nederland. De mogelijkheid om het virusprobleem te beheersen opende de mogelijkheid van tussenplanten. Tussenplanten gebeurde zodra de laatste tros van het oude gewas bloeide. Het betekende dat er nieuwe planten tussen de oude gezet werden. Hiermee kreeg men een continu proces van bloei en dus vruchten. Het was een verbetering in de teelt die door de praktijd snel is opgepakt. 

Het virus waar tomaten en paprika tuinders nu mee te maken hebben is Het tomato brown rugose fruit virus (ToBRFV). Dit is een relatief nieuw virus in de tomatenteelt. Het werd voor het eerst gesignaleerd in 2014 in Israël en kort daarna in 2016 in Jordanië. Eind 2018 werd het virus ook in Straelen (Duitsland) in enkel tomatenkassen aangetroffen. Inmiddels zijn er ook meldingen uit Italië en Mexico en de USA bekend en kun je dus wel stellen dat het in alle productiegebieden voorkomt. Het virus veroorzaakt naast bladsymptomen ook relatief sterke vruchtsymptomen en vormt een groot gevaar voor de tomatenteelt wereldwijd, omdat het de bestaande ToBRFV een tobamovirus is wat heel veel schade kan veroorzaken. Het is een virus dat via contact zeer besmettelijk en heel makkelijk overdraagbaar is via een mechanische overdracht. Dat betekent dat in overdracht plaats vindt door middel van mechanische beschadiging van plantendelen, met name bladeren en bladharen door oogst werkzaamheden. Maar ook insecten die bladeren, geïnfecteerd met ToBRFV, beschadigen door vraat, prikken, steken, zuigen etc., kunnen hiermee het virus op hun monddelen en andere delen van hun lichaam krijgen. Als ze daarna niet geïnfecteerde planten bezoeken, en beschadigen, bestaat de kans dat ze ToBRFV overdragen op die planten. Dit is geen specifieke interactie tussen insect en virus. Daarom worden deze insecten niet als virusvector aangeduid.

Verspreiding
Tobamovirussen zijn zeer stabiel en infectieus en het is meer dan aannemelijk dat ToBRFV hierop geen uitzondering is. Ongemerkte mechanische verspreiding van dit virus treedt snel en gemakkelijk op. Alle besmette oppervlakten en gebruikte spullen kunnen zeer lang infectieus blijven en dus zal na het vaststellen van de aanwezigheid van dit virus alles uit de kast gehaald moeten worden om van dit virus af te komen. Momenteel zijn er weinig effectieve oplossingen voorhanden om de vernietiging van gewassen door deze plantenvirussen te stoppen. Op dit moment loopt er een groot EU-project waar de WUR in participeert, het VIRTIGATION-project wat tot doel heeft de oogstverliezen van tomaten (en komkommerachtigen) als gevolg van virusziekten tot 80% te verminderen. Misschien moeten we het nog grootser aanpakken en met mensen vanuit buiten de sector. En ook nu weer veel onderzoek te doen met als doel om een doorbraak te forceren.

Jan Willem de Vries
Wageningen University & Research
Business Unit Glastuinbouw