Het duurt nog wel even voordat robots in de teelt kort cyclische handelingen overnemen

Dat de Nederlandse Glastuinbouw een arbeidsintensieve sector is, zal u wel bekend zijn. Op jaarbasis werken 125 duizend mensen in deze sector. Ik heb het dan over mensen in zowel vaste dienst als tijdelijke dienst. COVID-19 heeft laten zien dat het niet zomaar vanzelfsprekend is dat onze sector altijd over voldoende arbeidskrachten kan beschikken.

Nu was het al zo dat er de afgelopen jaren een tekort op de arbeidsmarkt was ontstaan. Krapte enerzijds en anderzijds oplopende personeelskosten, die noodzaken om alternatieve scenario’s te ontwikkelingen om de druk op de factor arbeid te verlagen. Een belangrijke vraag die we moeten beantwoorden is hoe de toekomstige arbeid op het Glastuinbouw er uit gaat zien. Daarnaast wordt de huisvesting van arbeidsmigranten een steeds groter probleem.

In de Glastuinbouw staat de beheersing van het productieproces zoals substraat, water, voeding en klimaat centraal. Watergift, doseren van voedingsstoffen en het beheersen van het klimaat gebeurt vrijwel volledig geautomatiseerd. Een belangrijke ontwikkeling die nu gaande is betreft de inzet van machines. Zeker in de potplantenteelt is dat hier en daar heel ver doorgevoerd. Sensoren worden ingezet om processen te bewaken en informatie te verzamelen over de huidige status, waarna managementinstrumenten helpen om de situatie te optimaliseren. Voor het substraat kan dit betekenen water en/of voeding geven, of het beheersen van omgevingsfactoren zoals licht, relatieve luchtvochtigheid en temperatuur. 

Klimaatcomputers

Voor een goed verloop van de teelt is een aantal technologieën haast niet meer weg te denken. Het klimaat kan verregaand worden geoptimaliseerd door een systeem van klimaatsensoren, ventilatoren en luchtmengsystemen die door klimaatcomputers worden geregeld. Monitoringssystemen voor gewasgroei geven feedback over de plantgroei. Vervolgens kunnen scherm- en belichtingssystemen, gewasbeschermingssystemen en bemestingssystemen worden gebruikt om de conditie van gewas en bodem te optimaliseren. Wanneer het teeltproduct klaar is voor de oogst volgen de processen die tot doel hebben het product gereed te maken voor distributie zoals oogsten, sorteren, verpakken en verzenden. Mechanisering in de glastuinbouw is een continu proces waarbij tuinders steeds weer in staat blijken om producten efficiënter te produceren. Voor dezelfde kilo van vroeger is ieder jaar weer een beetje minder arbeid nodig. Door ketenverkorting zijn er nieuwe taken bijgekomen, omdat veel werkzaamheden teruggelegd worden bij de producent. Deze maakt het product en kan het in de juiste verpakking met de juiste kwaliteit in de juiste hoeveelheden precies op tijd met een hoge betrouwbaarheid leveren. De positie van de producent is daarmee ook een onmisbare en krachtige schakel.

De processen die het product gereedmaken voor distributie vragen binnen het tuinbouwbedrijf om de meeste arbeidskrachten. Het gaat hierbij om oogsten/rapen, sorteren, verpakken en verzenden. Bij veel glasgroentebedrijven zijn de laatste twee activiteiten om die reden buiten het bedrijf geplaatst bij verpak- en sorteerstations. Bij potplantenbedrijven zorgt de vraag om toegevoegde waarde ervoor dat het aflever klaarmaken steeds meer tijd is gaan kosten. De orders worden kleiner en klantgerichter.
De personeelsvraag hangt in onze sector in belangrijke mate af van piekmomenten zoals de oogst. Meer dan 70% van de bedrijven in de glastuinbouw heeft te maken met piekperioden. De meeste vraag is op die momenten naar oogst- en productiemedewerkers. Het wordt ook steeds moeilijker om voor de werkzaamheden personeel uit Oost-Europa te halen. De reden hiervan is dat ook de economie in landen als Polen goed draait. De werkloosheid is er laag en de lonen stijgen. Het is nog geen jaar geleden dat de Poolse regering een wet heeft goedgekeurd die de inkomstenbelasting voor werknemers in Polen onder de 26 jaar schrapt. Doel van deze maatregel is vooral de emigratie van Poolse jongeren naar West-Europa te stoppen. Als we dan ook nog kijken naar de ontwikkelingen in de teelt waar we een ontwikkeling zien van steeds warmer en vochtiger telen in de kas en het steeds koelers zijn in de schuur maakt dat het steeds lastiger wordt om gekwalificeerd personeel te vinden.

Robotisering

Het dwingt ons om nog meer na te denken over automatisering en robotisering. Een ontwikkeling die al in gang is gezet maar die in een stroomversnelling zal komen. Kijk maar eens om u heen zwaar tilwerk in de schuur is bijna volledig gemechaniseerd. Rollerbanen, transportbanen, palletizers en kistenontstapelaars zorgen ervoor dat er nauwelijks nog zware dozen hoeven te worden getild. Ook in de kas maken medewerkers gebruik van automatisch gestuurde voertuigen. 

Deze ontwikkeling maakt wel dat overblijvende handmatige werkzaamheden steeds minder divers, kortcyclischer en monotoner worden. In de verwerkingsruimte komen in toenemende mate robots, automatische logistieke lijnen en centralisatie van verpakking door schaalvergroting of bundeling van krachten. Robots in de verwerkingsruimte zijn inmiddels eerder regel dan uitzondering. In de kas is dat nog zeker niet het geval hier liggen enorme uitdagingen. De steeds veranderende omgeving doordat planten constant veranderen maakt dat de omgeving voor een robot heel divers is. Neem daar ook nog eens de verschillende cultivars en het feit dat bijna iedere kweker zijn eigen kasinrichting heeft, en dat iedere medewerker een eigen wijze van gewasbehandeling heeft waar een gerobotiseerd systeem logica van moet zien te maken. Daarnaast zijn voor het oogsten en beoordelen van een product veel handelingen nodig. Het vergt dan ook heel veel technologie om dat een robot te laten doen met een snelheid die de mens benadert. Het is dan ook niet te verwachten dat er op korte termijn overgeschakeld zal worden van volledig manueel naar volledig autonoom werken. Binnen Wageningen University & Research is veel ontwikkeling gaande in Vision technieken. Met behulp van Vision worden er aan robots ogen gegeven. Op dit moment vindt er veel onderzoek plaats o.a. door de Club van 100 op het terrein van het door een robot monitoren van gewassen. 

Oplossing

Wij denken dat robotisering de teelt onafhankelijker zal maken van menselijke arbeid. Deze ontwikkeling zal een stuk sneller gaan als we onze productiesystemen gaan aanpassen. Als je als ondernemer iets wilt is het belangrijk de tijd te nemen om na te denken over welke arbeidshandeling u graag geautomatiseerd of gerobotiseerd ziet. Een valkuil bij de uitwerking is een oplossing te bedenken die de mens geheel vervangt. Wilt u meer over dit onderwerp lezen kijk dan op: https://www.wur.nl/nl/Publicatie-details.htm?publicationId=publication-way-353539313436

Jan Willem de Vries
Wageningen University & Research
Business Unit Glastuinbouw