Als je als toeleverancier niet meedoet, ga je achterlopen

In de glastuinbouw is het areaal van belichte teelten in de afgelopen 20 jaar verdrievoudigd, en het geïnstalleerde vermogen ruim vervijfvoudigd, hetgeen samen heeft geleid tot een aanzienlijke toename in het elektriciteitsgebruik voor belichting.

De gewassen roos, tomaat, chrysant en bloeiende potplanten nemen driekwart van de elektriciteitsconsumptie van de belichting voor hun rekening. Maar bij steeds meer gewassen zie ik dat er belicht gaat worden. Een ontwikkeling die vooral voortkomt uit wensen vanuit de afzetmarkt van de glastuinbouwproducten en vanuit de kweker om jaarrond aan de markt te zijn. De wensen betreffen winterproductie met belichting en het kwaliteitsniveau van de producten. Het intensiveringsproces uit zich onder andere in een substantiële groei van de elektriciteitsconsumptie.

Besparing
Thans is belichting voor ruim 80% verantwoordelijk voor het stroomverbruik in kassen. Het is niet voor niets dat vanuit het onderzoeksprogramma Kas als Energiebron volop ingezet wordt op reductie van de behoefte aan elektriciteit voor belichting. De ambitie is om in 2020 teeltconcepten te hebben waarmee 50% op elektriciteit voor belichting bespaard kan worden. Om dit te bereiken is een stappenplan opgesteld bestaande uit 5 stappen. Stappen die nog veel onderzoek vragen. Het doet mij heel veel plezier te kunnen melden dat het projectvoorstel "Duurzaam sturen met licht" door het ondernemersplatform van Kas als Energiebron is goedgekeurd. Een project wat mede door de Club van 100 van Wageningen University & Research wordt gefinancierd.

1.    Maak gebruik van zo veel mogelijk natuurlijk licht in de kas (bijvoorbeeld via hoge transmissie van kasdek, diffuus kasdek met AR coating)
2.    Haal zo veel mogelijk licht uit een kWh elektriciteit (inzet LED belichting i.p.v. SON-T) 
3.    Zorg voor een zo optimaal mogelijk lichtonderschepping door de plant (via aanpassen plantvorm, positie lampen)
4.    Haal zo veel mogelijk assimilaten uit het onderschepte licht (lichtspectrum)
5.    Zorg dat zo veel mogelijk assimilaten naar te oogsten bloemen of vruchten gaan (assimilatenverdeling).

In eerder onderzoek met kasdekmaterialen is vastgesteld dat een hogere lichtspreiding bij gelijke hoeveelheid lichtintensiteit leidt tot een betere lichtverdeling in het gewas en daarmee een verbeterde lichtonderschepping van het gewas. Wat een hogere fotosynthese geeft en een hogere opbrengst.

Hortiscatter
Lichtverdeling wordt uitgedrukt in Hortiscatter. De meeste mensen spreken nog over 'haze'. Er is alleen een probleem met haze: het geeft alleen weer hoeveel % van het licht meer dan 2 graden wordt afgebogen. Het zegt dus vrijwel niets over de verdeling van het licht. Hortiscatter doet dat wel. Dat is – evenals haze - een getal tussen 0 en 100%. Bij een Hortiscatter van 100% is de lichtverdeling optimaal. Dan wordt het binnenvallende licht ideaal verdeeld over alle bladeren. Bij haze hoeft dat helemaal niet het geval te zijn: zo kan een haze van 80% samengaan met een Hortiscatter van nog geen 50%.
Onderzoek tot nu toe heeft geleid tot een voorlopige vuistregel - gebaseerd op een relatief kleine dataset in gewas komkommer en tomaat: 10% meer Hortiscatter is circa 1.5% meer opbrengst. Daarmee draagt het toepassen van kasdek met een hogere Hortiscatter bij aan het stappenplan om elektriciteit voor belichting te reduceren. Tot nu toe is er alleen onderzoek gedaan voor Hortiscatter-waardes tot circa 50%, omdat materialen met een hogere Hortiscatter niet beschikbaar waren. Op dit moment zijn er al materialen beschikbaar met een Hortiscatter groter dan 50%, waarvan het effect op gewassen en het kasklimaat nog niet bekend zijn. 

Lichtspectrum
Om te komen tot een effectieve benutting van assimilatielicht in combinatie met zonlicht, is het wel wenselijk de effecten van hoge Hortiscatter op gewasgroei en lichtbenutting te kennen. Met behulp van schermdoeken, tijdelijke coatings of kasdekmaterialen is niet alleen de verstrooiing van het licht aan te passen, maar ook het lichtspectrum.
Er is in de afgelopen jaren veel kennis opgedaan over hoe verschillende LED lichtkleuren de groei en ontwikkeling van planten beïnvloeden, al is die kennis nog onvoldoende om in verschillende teelten efficiënt ingezet te worden om op een duurzame manier het gewas te sturen.
Veel van de kennis over de effecten van lichtspectrum op het gewas is statisch: er is gedurende de hele dag met een zelfde lichtspectrum belicht. Dit is vaak gedaan vanwege praktische redenen: er is één lamptype beschikbaar, dat aan- of uitgezet kan worden, maar niet variabel is in lichtspectrum. Er is echter behoefte aan kennis over hoe het lichtspectrum gedurende de dag en gedurende de teelt effect heeft op het gewas. Dan is het niet meer alleen een zaak van belichting, maar ook van het effectief benutten van het zonlichtspectrum, dat veranderd kan worden door het gebruik van fotoselectieve coatings of schermen (door bijvoorbeeld groen licht weg te schermen met als doel planten compacter te houden).
In het fundamentele onderzoeksproject "Smart Materials" wordt er zelfs gekeken of er materialen ontwikkeld kunnen worden die het spectrum automatisch gedurende de dag veranderen. Het doet mij heel veel plezier te kunnen melden dat het projectvoorstel "Duurzaam sturen met licht" door het ondernemersplatform van Kas als Energiebron is goedgekeurd. Een project wat mede door de Club van 100 wordt gefinancierd. Meedoen met de Club van 100 betekend dat u vooraan staat bij nieuwe kennis ontwikkeling. 

Jan Willem de Vries
Wageningen University & Research
Business Unit Glastuinbouw