Afbeelding

De wetten van Mendel ontkracht

Algemeen Column

Een collega stelt mij de vraag of wij ook met Crispr/Cas9 planten mogen werken. Wat voor planten is het eerste wat ik vraag.

Crispr-Cas9 is een methode waarmee DNA gemodificeerd kan worden met nooit eerder vertoonde nauwkeurigheid.
Ik besluit mij er iets meer in te verdiepen. In de Resource een magazine voor studenten en medewerkers van Wageningen University & Research kom ik een artikel tegen over dit onderwerp (zie: https://resource.wur.nl/nl/show/Gummen-in-de-genen.htm).

Taal van het leven
Toen de Amerikaanse president Bill Clinton in 2000 de resultaten ontving van het Human Genome project, waarin voor het eerst al het erfelijk materiaal van een mens op een rij was gezet, zei hij "vandaag leren we de taal waarin God het leven heeft geschapen" en '"De wetenschap van het genoom gaat enorme impact hebben op ons leven.'
Nu zestien jaar later, lezen wetenschappers deze 'gentaal' steeds sneller, gemakkelijker en goedkoper.
Met de CRISPR/Cas9-methode lukt het zelfs om deze taal te herschrijven. We worden in staat gesteld het DNA eenvoudiger dan ooit te bewerken. Dit maakt het mogelijk om erfelijke ziektes te voorkomen of planten nieuwe eigenschappen te geven.

Virussen
Ik lees verder dat het verhaal van Crispr begint in een bacterie. Hoewel zelf ziekteverwekker, kan ook dit micro-organisme ziek worden als het wordt geïnfecteerd door vijandelijke virussen. Sommige bacteriën hebben hiertegen een uniek verdedigingsmechanisme ontwikkeld. Ze slaan kleine 'streepjescodes' – Crispr's – op van ziekmakende virussen die ze tegenkomen. Eiwitten zoals Cas9 – er zijn ook andere varianten – speuren vervolgens de cel af op deze streepjescodes. Als een ziekteverwekker wordt ontdekt, knipt Cas9 het erfelijk materiaal van het virus zonder pardon door. Vijand geëlimineerd.

Terwijl de technologie razendsnel voortschrijdt, houdt de wetgeving geen gelijke tred. De Europese Unie maakt een strikt onderscheid tussen planten die tot stand komen door klassieke veredeling en door genetische modificatie (mutagenese met bijvoorbeeld straling valt onder laatste groep, maar is vrijgesteld omdat het al decennia veilig werd gebruikt).
Dit onderscheid is in de praktijk steeds lastiger te maken, concludeerde de Commissie Genetische Modificatie (Cogem) eerder dit jaar in haar Trendanalyse biotechnologie. Dit ligt niet alleen aan Crispr-Cas9, maar ook aan andere vernieuwende veredelingstechnieken. De Commissie genetische modificatie stelt daarom dat het tijd is voor 'herziening van de EU-regelgeving op dit gebied. Zodat er duidelijkheid ontstaat voor iedereen. 

Projectaanvraag
De huidige onduidelijkheid is voor wetenschappelijk onderzoek veelal geen probleem. Toch kan die beperkend werken.
Zo werd een projectaanvraag van Plant Breeding afgewezen na stevige kritiek in de beoordelingscommissie. De status van de Crispr-Cas9-techniek zou te onzeker zijn. Dit is diep treurig, immers er is een onderzoekscall binnen het Horizon2020 die expliciet mikte op innovatieve veredelingstechnieken.
De weg van ontdekking naar toepassing is voor Crispr's razendsnel gegaan. Discussies over ethiek en het wetgevend kader staan pas aan het begin. Veredelaars en wetenschappers hopen hierbij de intense polarisatie die in de jaren negentig ontstond rond GMO's in Europa te vermijden. Nu het grote publiek de techniek leert kennen, is het spannend hoe het zal reageren.

Nog even terug naar die bacterie. Wanneer bacteriën vreemd DNA tegenkomen, zoals dat van een virus, kunnen ze daarvan delen kopiëren en in hun eigen DNA verwerken. Hiermee wordt het immuunsysteem van bacteriën sterker, omdat hierdoor vreemd DNA makkelijker wordt herkend in het geval van een toekomstige virusinfectie. Zodra een molecuul vijandig DNA herkent, leidt het CRISPR-complex er naartoe. Vervolgens maken de Cas-eiwitten, die gespecialiseerd zijn in het opknippen van DNA, het vreemde DNA onschadelijk.
Als je rustig nadenkt wat deze techniek ons allemaal kan brengen op het gebied van onderzoek, is het iets waar we best even bij stil mogen staan. Immers deze techniek biedt enorme kansen en mogelijkheden voor medische toepassingen, plantenveredeling en innovatie in de levenswetenschappen.

Jan Willem de Vries

Teamleider Facilitair Bedrijf
(Wageningen UR Glastuinbouw)
 

Uit de krant

Meest gelezen

Uit de krant