We leven in een tijd van grote veranderingen

Ik luister naar een presentatie van Jan Rotmans tijdens een bijeenkomst van agrarische ondernemers.

De spreker neemt ons mee in wat hij ziet in de wereld om ons heen en voorspelt ons dat we voor grote disruptieve veranderingen staan, zo ook in de tuinbouw.
 

Digitale revolutie
We hebben in de geschiedenis eerder van deze omwentelingen meegemaakt. Zo was er in de 19e eeuw de industriële revolutie. We gingen dingen maken in grote aantallen, in fabrieken schakelden over op olie en kolen. Mensen waren bang om hun banen te verliezen aan machines. De misschien wel grootste verandering die alles gaat veranderen als je naar het heden kijkt is dat de "fabrieken" van nu niet draaien op kolen of olie maar op data. Ook nu weer zijn mensen bang om hun banen te verliezen dit keer niet aan machines maar aan robots. Er is spraken van een digitale revolutie, de nieuwe grondstof van nu is data geworden. 


Prosumenten
We zijn op weg naar een samenleving die niets meer heeft van hokjes en kaders. We zijn naar een tijdperk op weg waarin een ieder gelijke rechten heeft en waarin iedereen ongelijk behandeld gaat worden. Ik bedoel dat niet verkeerd, maar is het niet zo dat als je iedereen gelijk behandelt je ongelijkheid krijgt?
We kunnen onze klanten met diverse wensen en voorkeuren nu eenmaal niet gelijk behandelen. We zijn op weg naar een gepersonaliseerde op maat wereld. De nieuwe economie loopt over de weg van digitalisering, smart energie, circulaire economie. Als je als bedrijf geen waarde creëert dan is er geen toekomst. Daarnaast is er een beweging dat bedrijven steeds minder afhankelijk worden van bezit. Uber is het grootste taxibedrijf te wereld maar heeft geen auto's. Airbnb is het grootste vastgoedbedrijf ter wereld maar heeft geen vastgoed. Denkt je eens in wat dit voor de tuinbouw zou kunnen gaan betekenen. Dergelijke ontwikkelingen zullen zich overal gaan manifesteren: in de zorg, op het terrein van energie en noem maar op.
Ook een fundamentele verandering is dat wij weer dingen zelf gaan maken met behulp van een 3D-printer, we worden 'prosumenten'. We gaan producten en diensten digitaal delen, op maat en gepersonaliseerd. We gaan naar een tijd van voordat je bedenkt dat je iets nodig hebt, is het al bij je thuisbezorgt. 

Wendbaar
Als je ergens goed in bent moet je blijven innoveren en vernieuwen. Het zijn niet de grootste of meest slimme bedrijven die overleven, maar die het meest wendbaar zijn en die aan een aantal criteria voldoen. Zo moeten ze eenvoudig georganiseerd zijn zonder veel overhead en franje, bedrijven die de latente behoefte van klanten begrijpen en weten waar in de toekomst behoefte aan is, bedrijven die samenwerken vanuit verschillende disciplines en in een lerende organisatie werken op basis van vertrouwen.
Voor dit moment is het blijven doen wat ik altijd deed maar ondertussen wel werken aan nieuwe verdienmodellen.
In de tuinbouw betekent dat we naar gespecialiseerde producten toe gaan waarbij klanten hun eigen gepersonaliseerde producten kunnen samenstellen. Een beweging van bulk naar niche, van kwantiteit naar kwaliteit en we gaan mensen gezonder maken. We zullen meer samen moeten werken met bedrijven uit andere sectoren (energie, creatieve sector, ...)
De eisen die de consument meer dan ooit aan het product zal gaan stellen is lokaal, seizoengebonden en in alles duurzaam. De consument zal hoge eisen aan het product gaan stellen op het gebied van kwaliteit, gezond, schoon, veilig en zonder afval. We gaan naar een circulaire economie. Op dit moment wordt nog maar 9% van alle dingen die wij gebruiken hergebruikt. Dat betekent dat 91% niet, dat wordt verbrandt. 
Voor ons als tuinbouw gaan we van energiegebruik naar energie leveren, geen chemische bestrijdingsmiddelen, gesloten waterketen en als onze restmaterialen hergebruiken. Afval zal een basismateriaal worden voor nieuwe producten. Tuinbouw is nu nog erg afhankelijk van fossiele energie, er wordt te weinig samengewerkt op het gebied van vernieuwende innovaties en vergrijzing ligt op de loer. 

Collectiviteit
Wat ik in het veranderende ondernemerslandschap van de tuinbouw zie is dat de collectiviteit weg is. De bereidheid om vanuit één collectief samen te werken is er niet meer. Steeds meer wordt er gewerkt in gelegenheidsoalities. Daarnaast zie ik bedrijven steeds groter worden. Er is sprake van autonome groei maar ook van samen ondernemen. Was het in het verleden zo dat vragen via het Productschap Tuinbouw tot ons kwamen, nu is het een tijd dat wij als bedrijf naar buiten moeten.
Ook hebben wij te maken met meerdere spelers in de markt die zich bezig houden met onderzoek. Het zijn vooral bedrijven die zich toegelegd hebben op toegepast onderzoek. Het werk waar een tuinder zich makkelijk in herkent, de waarom vraag wordt niet meer gesteld.
Het heeft er ook toe geleid dat wij met ons onderzoekswerk zijn opgeschoven naar het meer strategische onderzoek. Het type onderzoek wat nieuwe kennisrichtingen moet aanreiken om de tuinbouw de 'license to produce' te kunnen geven.

Als ik zie wat mijn collega's voor energie steken om projecten gefinancierd te krijgen die moeten leiden tot antwoorden op de vragen waar we voor staan, dan vraag ik mij wel eens af hoe het kan zijn dat dit type werk, het beantwoorden van de waarom-vraag niet veel meer aandacht van u krijgt. Hoe gaat u straks uw problemen oplossen? 

Jan Willem de Vries
Wageningen University & Research
Business Unit Glastuinbouw